یکی از زیر مجموعه های نقاشی، نقاشی سیاه قلم می باشد که ابزار این هنر با ابزار طراحی دارای مطابقت بیشتری است تا با ابزاری که در نقاشی مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع نقاشی را معمولا بر روی کاغذ یا مقوا می کشند که هنری محبوب در میان ایرانیان و سراسر دنیا است. برای آموزش دیدن این هنر آموزش آکادمیکی در دانشگاه وجود ندارد. گروهی هنر مربوطه را متعلق به محمد بن محمود شاه خیام می دانند و نام گذاری این نقاشی هم به دلیل لقبی است که این شخص داشته و به او محمد سیاه قلم می گفتند. برخی دیگر نیز این نقاشی را اثر یکی از شاگردان کمال الملک می دانند که ابزار او برای طراحی قلم مو با ترکیبی از زغال و خشت بوده است.
هنرمندان در این رشته برای ایجاد آثار و طراحی های خود از زغال و نوعی مداد به نام کنته بهره می برند. طبق تعریف و معنایی که از سیاه قلم در فرهنگ فارسی معین آمده است این هنر نوعی نقاشی است که در آن فقط از قلم و مرکب سیاه، مداد، زغال استفاده کنند و در آن هیچگونه رنگ آمیزی صورت نگرفته باشد. از هنر سیاه قلم بیشتر برای کشیدن پرتره افراد استفاده می کنند. البته که استادکاران این رشته در این طراحی از زغال بیشتر از مداد بهره می برند. دلیل این کار مربوط به این نکته است که زغال نسبت به مداد بسیار روان تر، پررنگ تر و ضخیم تر است.
سیاه قلم چهره
یکی از ابزار طراحی زغال به شکل فشرده شده است که در فرایند ساخت آن از واکس و یا چسب برای تعیین نرمی و سختی بهره می برند. زغال می تواند رنگ خاکستری و مشکی را برای ما ایجاد کند که این نکته به سختی و نرمی زغال بر می گردد. فشاری که طراح بر زغال وارد می نماید باعث ایجاد سایه ها می گردد. نوعی دیگر مداد وجود دارد که در درون آن زغال فشرده شده را قرار می دهند و با یک روکش چوبی آن را می پوشانند که به آن زغال مدادی می گویند معمولا برای ظریف کاری طراحی از آن استفاده می کنند. برای طراحی های اولیه معمولا از زغالی بهره می برند که از درخت بید یا تاک درست شده است که جنسی بسیار نرم دارد. برای طراحی با قلم مو بر روی نقاشی های چهره پودر زغال کارایی دارد که می توان انواع سایه پردازی ها را با این پودر انجام داد.
از تفاوت های بسیار مهمی که در طراحی با مداد و سیاه قلم موجود است مربوط به رعایت تناسبات است. طراح باید برای کشیدن نقاشی خود بداند که از چه ابعاد و تناسبی برای سوژه های مورد نظر خود بهره ببرد. در سیاه قلم به هیچ عنوان این موضوع مطرح نیست ولی در مقابل بسیار حائز اهمیت است که شما بتوانید به راحتی سایه روشن ها را در طراحی سیاه قلم بکشید. همین تفاوت است که سیاه قلم را زیر مجموعه طراحی کرده نه نقاشی. نقاشی کردن باعث آرامش خیال، ایجاد خلاقیت در فرد، منبع درآمد نسبتا خوب و... می گردد که خوب همه این دلایل کافی است تا نظر افراد در رده های سنی مختلف را به خود جلب نماید.
